Gözaltında kaybolan Uygur Türkü, gönderdiği videoyla Çin zulmü gerçeğini ortaya koydu

Çin’in Uygur Türklerine sistematik olarak uyguladığı baskı her geçen gün artıyor. Son olarak modellik yapan Uygur Türkü Merdan Ghappar gözaltına alınıp günlerce iÅŸkence edildiÄŸi ortaya çıktı. Gencin telefonuyla çektiÄŸi görüntülerde üzerindeki kirli giysileri, ÅŸiÅŸmiÅŸ ayak bileklerini ve sol bileÄŸini bir demir karyolaya baÄŸlayan kelepçe görüldü. Odada hiçbir eÅŸyanın olmaması ise iÅŸkence odalarını anımsattı. ÇİN’Ä°N UYGUR TÃœRKLERÄ°NE UYGULADIÄžI Ä°ÅžKENCEYÄ° GÖSTEREN BELGE Ghappar’ın akrabalarının BBC’ye ilettiÄŸi bu video ve birkaç telefon mesajı, Çin’in çok gizli ve güvenlikli gözaltı sistemini içeriden belgeleyen nadir belgeler arasına girdi. Güvenilir tahminlere göre son birkaç yıl içinde Çin Sincan Uygur Özerk Bölgesi’nde ‘üç kötülük’ diye tanımladığı ‘ayrılıkçılık, terör ve aşırılık’ ile mücadele gerekçesiyle bir milyonu aÅŸkın Uygur ve diÄŸer etnik azınlıklardan vatandaşını bölgede sıkı güvenlik önlemlerinin alındığı kamplara koydu. Çin bu kampların varlığını reddetmiyor ancak bunların aşırılıklara karşı eÄŸitim verilen gönüllü okullar olduÄŸunu ileri sürüyor. ÇİN, KAMPLARIN KAPANDIÄžINI SÖYLÃœYOR Çin yönetimi bu kampların çoÄŸunun kapandığında ısrar ediyordu. Ghappar’dan gelen mesajlar hem bu kampların hala var olduÄŸuna hem de çok sayıda insanın buralarda haklarında belli bir suçlama bile olmadan belirsiz sürelerle tutulduÄŸuna iÅŸaret ediyor. Çin DışiÅŸleri Bakanlığı ve Sincan yönetimi ise konuyla ilgili sorularını yanıtlamadı. NASIL KAYBOLDU? Merdan Ghappar, 2009 yılında, çaÄŸdaşı bir çok Uygur gibi fırsatların daha zengin olduÄŸu Çin’in daha zengin batı kentlerine gitmek üzere Sincan’dan ayrıldı. Sincan Sanat Akademisi’nde dans eÄŸitimi almıştı ve önce dansçı olarak iÅŸ buldu. Birkaç yıl sonra da güneydeki FoÅŸan kentinde modellik yapmaya baÅŸladı. ArkadaÅŸları o sırada Ghappar’ın günde 1300 dolar gibi Çin ölçülerine göre inanılmaz paralar kazanmaya baÅŸladığını anlatıyor.BaÅŸlangıçta Ghappar’ın öyküsü Devlet BaÅŸkanı Åži Jinping yönetimindeki Çin’in dinamik, geliÅŸen ekonomisinin baÅŸarısı için çekilmiÅŸ bir reklam filmine konu olabilirdi. Arka planda ise akrabalarına göre, Uygurlara karşı beslenen genel önyargılar ve kuÅŸkular nedeniyle ona Uygur kimliÄŸini öne çıkarmaması telkin ediliyordu. GeniÅŸ bir daire alacak kadar para kazanıyordu ama mülk edinme hakkı olmadığı için bunu Han Çinlisi bir arkadaşının üzerine kaydettirmiÅŸti. UYUÅžTURUCU MADDE SATTIÄžI Ä°DDÄ°A EDÄ°LDÄ° 2013 ve 2014’de Pekin ve Kunming kentlerinde sivilleri hedefleyen ve Uygur ayrılıkçıların sorumlu tutulduÄŸu iki saldırıdan sonra Çin’in Uygurlara yönelik tutumu daha da sertleÅŸti. Sincan’ın dört bir yanında cezaevleri ve gözetim kamplarının kurulmasına ise 2018 yılında baÅŸlandı. O yıl güneydeki FoÅŸan’da yaÅŸamayı sürdüren Ghappar esrar satmak suçlamasıyla 16 ay hapse mahkum edildi. Suçlamalar gerçek de olsa, arkadaÅŸlarının söylediÄŸi gibi düzmece de olsa, Çin’de mahkemeye çıkarılanların yüzde 99’unun tutuklandığını gösteriyor.2019 yılında tahliye oldu fakat özgürlüğü uzun sürmedi. Bir aydan az bir süre sonra polis yeniden kapısını çalarak rutin bir kayıt iÅŸlemi için Sincan’a dönmesi gerektiÄŸini bildirdi. BBC’nin eline geçen belgeler, Ghappar’ın baÅŸka bir ÅŸeyle suçlanmadığını, kendisine sadece Sincan’da bir kaç gün ‘eÄŸitim görmesi’ gerekebileceÄŸinin bildirildiÄŸini gösteriyor. Bu yılın baÅŸlarında, 15 Ocak günü iki polisle birlikte FoÅŸan’dan Åžincan’da memleketi Kuça kentine götürülen Ghappar’a ailesi ve arkadaÅŸlarının havaalanında kalın giysiler ve cep telefonunu iletmesine izin verildi. MESAJ NASIL GELDÄ°? Bu dönemde Çin’in diÄŸer yerlerinde ya da yurt dışında yaÅŸayan Uygurların memleketlerine dönmeye zorlandıklarına dair bilgiler vardı ve ailesi Ghappar’ın eÄŸitim kampları denilen gözaltı merkezlerinde kayıplara karışmasından korkuyordu. Fakat bir ayı biraz aÅŸkın bir süre sonra olaÄŸanüstü bir ÅŸey oldu. Ghappar bir ÅŸekilde telefonuna ulaÅŸmayı baÅŸarmış ve dış dünyaya mesaj iletmiÅŸti.Merdan Ghappar Çin sosyal medya uygulaması WeChat üzerinden yolladığı yazılı mesajlarda, önce Kuça Emniyet Müdürlüğü’nde tutulduÄŸunu anlatıyordu: ’50 metrekare civarında bir odada 50-60 kiÅŸinin tutulduÄŸunu gördüm. Erkekler saÄŸda kadınlar solda duruyordu. Herkes ‘dörtlü giysi’ tabir edilen, baÅŸa geçirilen siyah bir çuval, ellerde, ayaklarda kelepçe ve bu son ikisini birbirine baÄŸlayan bir zincirle tutuluyordu. Ghappar da aynı ÅŸekilde zincirlenerek diÄŸerlerinin yanına kondu. Yatacak ve uyuyabilecek kadar yer yoktu. Başımdaki çuvalı çıkarıp polise kelepçelerin çok sıkı olduÄŸunu bileklerimi acıttığını söyledim. Bana ‘Bir daha başındakini çıkarırsan seni öldürene kadar döverim’ dedi. Ondan sonra konuÅŸmaya cesaret edemedim.’ ‘BURADA ÖLMEK Ä°STEMÄ°YORUM’ Ghappar WeChat’e yolladığı mesajlarda, poliste tutulduÄŸu süre içinde sorgu odalarından sürekli çığlıklar geldiÄŸini de yazdı. 22 Ocak’ta Çin’de koronavirüs krizinin iyice tırmandığı bir sırada salgın haberi gözaltındakilere de ulaÅŸtı. Ghappar mesajlarında, polislerin gözaltındakilere baÅŸa geçirilen çuvalın altına bir de maske taktıklarını söylüyor. Bir gün polisler kalabalık gözaltı odasına termometreyle gelip herkesin ateÅŸini ölçtü ve Ghappar’ın ateÅŸi normalin üzerinde çıktı.Ghappar, bunun üzerine yine ‘dörtlü giysiler’ ile üst kattaki baÅŸka bir odaya konduÄŸunu, geceleri camları açık bırakılan bu hücrede soÄŸuktan uyuyamadığını ve sorgu odalarından gelen çığlıkları daha yakından duyduÄŸunu anlatıyor. Birkaç gün sonra gözaltındakiler minibüslere doldurularak bilinmeyen bir yere götürüldü. Ghappar, soÄŸuk algınlığı olduÄŸundan diÄŸerlerinden ayrı tutulduÄŸunu ve videosunu çektiÄŸi ‘salgın kontrol merkezi’ diye tanımladığı yere götürüldüğünü, burada yataÄŸa kelepçelenmiÅŸ olarak tutulduÄŸunu anlatıyor.’Her tarafım bitlenmiÅŸti. Kaşınıyordum. Burada koÅŸullar Emniyet Müdürlüğü’ndekinden daha iyi. Tek başıma tutuluyorum. Ama başımda iki kiÅŸi bekliyor’ yazan Ghappar, önlemlerin gevÅŸetilmesinden yararlanarak dışarıyla temas kurmayı baÅŸardığını söylüyor. NakledildiÄŸi yerde bir kısmına ulaÅŸabildiÄŸi kiÅŸisel eÅŸyaları arasındaki telefonun farkedilmediÄŸini ve bu yolla mesaj gönderebildiÄŸini yazıyor.Gözaltına alınışından 18 gün sonra dış dünya ile iletiÅŸim kuran Ghappa birkaç gün boyunca WeChat üzerinden yaÅŸadıklarını anlatmayı sürdürüyor. Sonra mesajlar kesiliyor. O günden bu yana Ghappar’dan haber alınamıyor. Yetkililer ailesine Ghappar’ın nerede olduÄŸu ve hangi gerekçeyle gözaltında tutulduÄŸuna dair bilgi vermiyor. MESAJLAR GERÇEK MÄ°? WeChat üzerinden gönderilen yazılı gerçekten Ghappar tarafından yazılıp yazılmadığını bağımsız kaynaklardan doÄŸrulamak imkansız. Fakat uzmanlar Ghappar’ın video kaydının gerçek gibi göründüğünü söylüyorlar. Bu kanıya varmalarının bir sebebi görüntülerin arka planında, hoparlörlerden duyulan propaganda mesajları.Ghappar’ın hücresinin penceresinden doÄŸru ‘Sincan hiçbir zaman DoÄŸu Türkistan olmadı. İçeride ve dışarıda ayrılıkçı güçler bu coÄŸrafi terimi siyasallaÅŸtırdılar ve Türki dilleri konuÅŸan ve Ä°slama inananları birleÅŸmeye çağırdılar’ ÅŸeklinde bir anons duyuluyor. DiÄŸer yandan Ghappar’ın yazılı mesajlarını analiz eden Georgetown Ãœniversitesi’nden Çin’in Sincan politikaları uzmanı profesör James Millward, bu satırlarda verilen bilgilerin, belgelere dayanan diÄŸer vakalardaki anlatımlarla uyumlu olduÄŸunu söylüyor.Profesör Millward, polis gözaltısıyla ilgili, çok güzel bir Çince ile yapılan anlatımların canlılığı ile bu mesajların nadir bir kaynak olduÄŸu kanısında. Bir baÅŸka Çin uzmanı Dr Adrian Zenz ise, videonun Çin’in kampların çoÄŸunun kapatıldığı iddiasını yalanladığını düşünüyor.Mesaj ve videoların otantikliÄŸini desteklediÄŸi düşünülen bir de fotoÄŸraf var. Ghappar’ın salgın kontrol merkezi tuvaletlerinde yere düşmüş olarak bulduÄŸunu söylediÄŸi bir belgenin fotoÄŸrafı bu. Çocuk yaÅŸta Uygurları hatalarını kabul edip gönüllü olarak teslim olmaya çağıran Çince belgede, Ghappar’ın gözaltında olduÄŸu bir tarihte Aksu bölgesi Komünist Parti sekreterinin yaptığı bir konuÅŸmaya atıf yapılıyor. ‘NEFES ALAMIYORUZ’ Ghappar’ın ailesi ondan 5 aydır haber alamıyor ve ondan gelen 4 dakika 38 saniyelik video klibini BBC’ye iletmelerinin, onun daha fazla cezalandırılmasına yol açabileceÄŸini biliyorlar. Fakat bunun hem onun davasına hem de Uygurların karşı karşıya olduÄŸu sorunlara dikkat çekmek için son umutları olduÄŸunu söylüyorlar. Ghappar’ın ÅŸu anda Hollanda’da yaÅŸayan amcası Abdülhakim Ghappar, videonun ABD’de George Floyd’un beyaz bir polis tarafından gözaltına alırken öldürülüşü görüntüleri gibi dünya kamuoyunu sarsıcı bir etki yaratmasını umuyor. ‘Bütün bir Uygur halkı George Floyd gibi ÅŸu anda. Nefes alamıyoruz’ diyor.

Bir önceki yazımız olan Son Dakika: Beyrut'u yıkan büyük patlamada ölü sayısı 135'e yükseldi başlıklı makalemizde Beyrut, Beyrut Limanı ve Dünya hakkında bilgiler verilmektedir.